donderdag 31 januari 2013

Abaque (abacus)

De abacus op deze foto is de vierkante of rechthoekige stenen plaat tussen de chapiteaux (kapitelen) zelf en de aanzet tot de arcs (bogen) die op de colonnes (zuilen) rusten.
Zie ook tailloir (synoniem) en architrave.


Sacré-Cœur - Paray-le-Monial

Abbatiale (abdijkerk)

De kerk die hoort bij een abbaye (abdij); de foto hierbij is die van de abbatiale Saint-Philibert in Tournus.


Saiint-Philibert - Tournus

Abbaye (abdij)

Een abdij is een monastère (klooster) voor mannen of vrouwen van een beschouwende orde, bijvoorbeeld de bénédictins (Benedictijnen).
Binnen de muren van een abdij bevinden zich de abbatiale (abdijkerk), slaap- en eetruimten, bibliotheek, moestuin, etc.
De plattegrond (Wikipedia) is die van de benedictijnenabdij in Cluny volgens Viollet-le-Duc, waarvan bijna niets meer bestaat, maar die van grote invloed is geweest op de romaanse architectuur.


Cluny - Wikipedia

Abbé (abt)

Het hoofd van een abbaye (abdij) voor monniken. Cluny heeft een aantal grote abten gekend, waarvan er enkele heilig zijn verklaard.
Op de foto het graf van Saint-Mayeul en Saint-Odilon; beiden waren abt van Cluny in de 10de en 11de eeuw.
Het graf bevindt zich in de voormalige clunisien (cluniacenzer) prioriale (priorijkerk) in Souvigny (03).


Église Saint Pierre et Saint Paul - Souvigny

Abbesse (abdis)

Het hoofd van een abbaye (abdij) voor moniales (nonnen).
Dit plaatje van een abdes komt oorspronkelijk uit een Zweedse encyclopedie uit de 19de eeuw.


Abbesse - Wikipedia

Abside (apsis)

Dit is het deel van de kerk dat het chœur (koor) afsluit; op het plattegrondje (Wikipedia) is het het grijze gedeelte.
De apsis is vaak halfcirkelvormig, soms veelhoekig.
Op de foto de apsis van de Saint-Gervais-et-Saint-Protais in Bourg-le-Comte.
Deze abside is versierd met bandes lombardes (Lombardische bogen).


Abside - Wikipedia

Saint-Gervais et Saint-Protais - Bourg-le-Comte

Absidiole (halfronde kapel ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Een halfronde kapel die vaak aan het chœur (koor) of het déambulatoire (kooromgang) is vastgebouwd; op het plattegrondje (Wikipedia) zijn deze in grijs weergegeven.
Een halfronde kapel aangebouwd tegen het transept is ook een absidiole.
Zijn de kapellen aangebouwd tegen chœur of déambulatoire spreekt men van chapelles rayonnantes (straalkapellen). Hoe groter de kerk, hoe meer straalkapellen er kunnen worden aangebouwd.
Op de foto de straalkapellen van de Sacré-Cœur in Paray-le-Monial.
Zie ook chapelle rayonnante.


Absidiole

Sacré-Cœur - Paray-le-Monial

Ajouré (opengewerkt)

Zie arcature; ajouré wordt gebruikt in tegenstelling tot aveugle (blind).
Deze claustras (opengewerkte tegels) sieren een wand van van een chapelle (kapel) van de Saint-Philibert in Tournus.


Saint-Philibert - Tournus

Appareil (steenverband)

De manier waarop de stenen in assises (lagen) in een muur geplaatst worden.
In Nederland zijn de bekendste metselverbanden halfsteens- en steensverband in een aantal varianten.
In de roman (romaanse) architectuur wordt o.a. petit, moyen en grand appareil toegepast.
Meer informatie over steenverbanden is te vinden onder appareil.



Kruisverband in metselwerk - Wikipedia

Appareil, grand (groot regelmatig verband ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Hierbij worden de stenen gelegd in assises (lagen) van gelijke hoogte (groter dan 30 cm).
De nef (schip) van de Saint-Symphorien in Sanvignes-les-Mines is uitgevoerd in grand appareil.
Zie ook grand appareil (synoniem).

Saint-Symphorien - Sanvignes-les-Mines

Appareil irrégulier, petit (klein wild verband ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Een manier van het plaatsen van stenen in een onregelmatig verband (vergelijkbaar met het wildverband in gebruik bij tuintegels), waarbij de stenen een hoogte hebben tot max. 20 cm.
De nogal willekeurig geplaatste kleinere stenen op de foto rond het raam zijn uitgevoerd in petit appareil irrégulier.
Zie ook petit appareil irrégulier (synoniem).


Saint-Philibert - Tournus

Appareil, moyen (middelmatig regelmatig verband ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Hierbij worden de stenen gelegd in assises (lagen) van gelijke hoogte (tussen 20 en 30 cm).
Op de foto het moyen appareil zoals dat toegepast is bij de chapelle (kapel) de Coureau in Bray.
Zie ook moyen appareil (synoniem).


Chapelle de Coureau - Bray

Appareil régulier, petit (klein regelmatig verband ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Hierbij worden de stenen gelegd in assises (lagen) van gelijke hoogte (minder dan 20 cm).
Het clocher (klokkentoren) op de foto is uitgevoerd in petit appareil régulier.
Zie ook petit appareil régulier (synoniem).


Saint-Martin - Chapaize

Arc (boog)

In de bouwkunde komt de boog in vele vormen voor, van spitsboog tot veellobbige boog. Deze blog bevat een overzicht van de diverse boogvormen; alle lemmata beginnen met arc.
Zie ook rouleau.

De benamingen gebruikt voor het definiëren van een boog :
1 = spanning of spanwijdte (portée)
2 = rechtstand (piédroit)
3 = porringpunt
4 = top of kruin
5 = pijl, porring of steek (flèche)
6 = aanzet
7 = geboorte
8 = buitenbooglijn (extrados)
9 = binnenbooglijn (intrados of douelles)


Arc - Wikipedia

Arc à double rouleau (dubbele boog ©)

Dit is een arc (boog) bestaande uit een dubbele rij boven elkaar geplaatste stenen.
De foto toont de nef (schip) van de Saint-Philibert in Tournus.
Zie ook double rouleau (synoniem).


Saint-Philibert - Tournus

Arc brisé (spitsboog)

De spitsboog kent drie vormen (zie plaatje van Wikipedia) :

1. verhoogde spitsboog (arc brisé en lancette)
2. normale spitsboog (arc brisé en tiers-point)
3. verlaagde spitsboog

Bij de verhoogde spitsboog ligt het middelpunt van elke cirkelboog buiten de tegenoverliggende arc (boog). De normale spitsboog is een boog op basis van een gelijkzijdige driehoek; de middelpunten van de cirkelbogen met stralen R1 en R2 zijn M1 en M2.
De foto toont een aantal spitsbogen in de nef (schip) van de Saint-Pierre in Brancion (Martailly-lès-Brancion).
Zie ook arc ogival (synoniem), lancette, tiers-point, ogive, voûte d'ogives en croisée d'ogives.


Arc ogival - Wikipedia

Saint-Pierre - Brancion (Martailly-lès-Brancion)

Arc de décharge (ontlastingsboog ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Het gaat in dit geval om de bovenste twee arcs (bogen) die in de wand zijn ingemetseld.
Deze bogen ontlasten meestal een linteau (latei); in dit geval ontlasten ze de colonne (zuil) in het midden van de baie (muuropening).


Saint-Martin - Chapaize

Arc diaphragme (diafragmaboog ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Dit is binnen een gebouw een arc (boog) die dwars op de wanden staat en die een dragende functie heeft m.b.t. de dakconstructie. Deze bogen verdelen een voûte (gewelf) of een plafond in compartimenten.
De foto (van internet) toont een arc diaphragme in een oratoire carolingien in Germigny-des-Prés (Loiret 45).
De foto daaronder toont de arcs diaphragmes (lopend van links naar rechts) in de Saint-Philibert in Tournus.

Oratoire Carolingien - Germigny-des-Prés

Saint-Philibert - Tournus

Arc doubleau (gordelboog)

Op de plattegrond (Wikipedia) staan de gordelbogen in groen aangegeven, en is het in rood aangegeven vlak een deel van een travée (travee).
Een gordelboog draagt de dakconstructie van de kerk.
De foto toont een aantal gordelbogen in de Saint-Martin in Chapaize.
De arc (boog) op de voorgrond is in de strikte zin van het woord geen gordelboog; die draagt naast een deel van het dak ook een deel van de coupole (koepel) onder het clocher (klokkentoren), en dus ook een deel van de klokkentoren.
Zie ook doubleau (synoniem).


Arc doubleau - Wikipedia

Saint-Martin - Chapaize

Arc en mitre (mijterboog ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Een "arc" ("boog") in de vorm van een mijter.
De foto toont het clocher (klokkentoren) van de Saint-Julien in Saint-Julien-de-Civry .


Saint-Julien - Saint-Julien-de-Civry

Arc en plein cintre (rondboog)

Een arc (boog) in de vorm van een halve cirkel.
Op de foto een rondboog of romaanse boog in de Saint-Germain-d'Auxerre in Buxy.
Zie ook plein cintre en voûte en plein cintre.


Saint-Germain-d'Auxerre - Buxy

Arc formeret (formeretboog ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Een arc (boog) geplaatst daar waar een voûte (gewelf) en een dragende wand elkaar ontmoeten.
De boog op deze foto is geplaatst daar waar de façade (kopgevel) en het eind van het gewelf van de nef (schip) van de Saint-Christophe in Le Puley elkaar ontmoeten, dus hoog op de foto boven de smalle vensteropening.


Saint-Christophe - Le Puley

Arc ogival (spitsboog)

De spitsboog kent drie vormen (zie plaatje van Wikipedia) :

1. verhoogde spitsboog (arc brisé en lancette)
2. normale spitsboog (arc brisé en tiers-point)
3. verlaagde spitsboog

Bij de verhoogde spitsboog ligt het middelpunt van elke cirkelboog buiten de tegenoverliggende arc (boog). De normale spitsboog is een boog op basis van een gelijkzijdige driehoek; de middelpunten van de cirkelbogen met stralen R1 en R2 zijn M1 en M2.
De foto toont een aantal spitsbogen in de nef (schip) van de Saint-Pierre in Brancion (Martailly-lès-Brancion).
Zie ook arc brisé (synoniem), lancette, tiers-point, ogive, voûte d'ogives en croisée d'ogives.


Arc ogival - Wikipedia

Saint-Pierre - Brancion (Martailly-lès-Brancion)

Arc outrepassé (hoefijzerboog)

Dit soort arcs (bogen) wordt in de Moorse architectuur uitbundig toegepast, zoals hier te zien is in de Mezquita in Córdoba. Een wat minder uitbundig voorbeeld is te vinden in de Saint-Donat in Saint-Point.


Mezquita - Córdoba

Saint-Donat - Saint-Point

Arc polylobé (veellobbige boog ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Ook dit boogtype komt veel voor in de Moorse architectuur, en ook deze foto werd gemaakt in de Mezquita in Córdoba.
Een wat minder uitbundige variant is te vinden in Cluny, op de Place Notre Dame no. 2.
Dit is een arc trilobé (drielobbige boog); er bestaan ook arcs quintilobé (vijflobbige boog), etc.
Zie ook lobe.


Mezquita - Córdoba

2 Place Notre-Dame - Cluny

Arc rehaussé (verlengde rondboog ©)

Zoals op de foto te zien is, worden de eindpunten van de halve cirkel nog iets verder naar beneden verlengd met een recht lijnstuk.
De foto toont één van de ingangen van de Sainte-Marie-Madeleine in Le Villars.


Sainte-Marie-Madeleine - Le Villars

Arc triomphal (triomfboog)

Deze benaming mag niet verward worden met de Romeinse variant (arc de triomphe); de triomfboog in een kerk staat daar waar het chœur (koor) begint.


Saint-Martin - Vareilles

Arcade (arcade)

Een arcade is het geheel van een arc (boog) met ondersteunende colonnes (zuilen).
Arcaden zijn doorgaans groot en constructief.
Deze arcaden zijn te vinden in de nef (schip) van de Saint-Ferréol in Curgy.


Saint-Ferréol - Curgy

Arcades, grandes (grote arcades ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Grandes arcades zijn de arcades die de scheiding vormen tussen nef (schip) en bas-côtés (zijbeuken).
Op de foto links en rechts de grandes arcades van de Saint-Martin in Chapaize.
Zie ook grandes arcades (synoniem).


Saint-Martin - Chapaize

Arcature (gaanderij)

Arcatures komen zowel aveugles (blind) voor als ajourées (opengewerkt) of ouvertes (open), zoals deze claire-voie (raamgalerij) in 25 Rue de la République in Cluny.
Arcatures zijn vaak klein en decoratief.


25 Rue de la République - Cluny

Arc-boutant (luchtboog)

Luchtbogen zijn wat mij betreft bekender uit de gothique (gotische) architectuur dan uit de roman (romaanse) architectuur, maar dat kan natuurlijk ook uit mijn onkunde voortkomen.
Omdat ik geen beter voorbeeld bij de hand heb, hier twee achter elkaar liggende luchtbogen van de Notre-Dame in Cluny.
De luchtbogen voeren de spatkrachten uit de hoofdconstructie af naar de piles of culées (steunberen).
Zie ook pile en culée.


Notre-Dame - Cluny

Architrave (architraaf)

Omdat ik bij architraaf eerder denk aan een Griekse of Romeinse tempel dan aan een roman (romaanse) kerk, voeg ik hier dit plaatje uit Wikipedia toe.
De onderdelen die ook in de romaanse architectuur voorkomen zijn:

A - colonne (zuil)
B - chapiteau (kapiteel)
C - abaque (abacus)
D - architrave (architraaf)

Dit is een architraaf van de Dorische order.


Architrave - Wikipedia

Archivolte (archivolt)

Deze archivolt, de buitenste arc (boog) op de foto, bevindt zich boven het tympan (timpaan) van de Saint-Pierre-et-Saint-Paul in Montceaux-l'Etoile.


Saint-Pierre et Saint-Paul - Montceaux-l'Etoile.

Arête (kruisgewelf)

Een kruising van twee voûtes en berceau (tongewelven) van gelijke hoogte.
Een arête (algemeen : scherpe kant) is de snijlijn van twee tongewelven die elkaar loodrecht kruisen.
Het schetsje (Wikipedia) laat dit aardig zien.
Op de foto een kruisgewelf in de Saint-Philibert in Tournus.
Zie ook voûte d'arêtes (synoniem).


Arête - Wikipedia

Saint-Philibert - Tournus

Arête de poisson (visgraatverband)

Vaker wordt het woord opus spicatum gebruikt.
Een steenverband in de vorm van een visgraat. Het komt voor in bouwwerken uit de carolingien (Karolingische) en préroman (pre-romaanse) periode. Een mooi voorbeeld van deze versiering is te zien in de gevels van de Saint-Laurent in Tournus.
Er bestaat nogal wat misverstand omtrent deze benaming. In de Franse Wikipedia wordt onderscheid gemaakt tussen "appareil en épi de blé" = steenverband in de vorm van tarwe- of korenaren (opus spicatum) en "arête de poisson". Het verschil is dat bij arête de poisson de voeg tussen de "graten" een rechte lijn volgt, en bij opus spicatum een zig-zag lijn.
Op de foto het enige stukje muur dat er nog staat van de originele Sainte-Marie in Bonnay.
Zie ook opus spicatum.


Sainte-Marie - Bonnay

Assise (laag)

Een term uit de bouwkunde: een horizontale laag stenen.
In de bouwkunde was toen er nog echt in baksteen werd gebouwd de lagenmaat (gebaseerd op de hoogte van de baksteen plus de voegdikte) bepalend voor de maat van bijvoorbeeld deuropeningen, raamopeningen, etc.
Zie ook appareil.


La Tour Ronde - Cluny

Astragale (astragaal)

De ring tussen de kop van de colonne (zuil) en de onderzijde van de corbeille (kapiteelkop) heet astragaal.
Volgens Wikipedia maakt de astragaal normaal deel uit van het chapiteau (kapiteel); in de klassieke oudheid was hij één met de zuil.


Sacré-Cœur - Paray-le-Monial

Autel (altaar)

Tafel of tafelachtige constructie gebruikt door de priester o.a. tijdens het opdragen van de mis.
Een altaar bevindt zich normaal gesproken in het chœur (koor) of in een chapelle (kapel).
Dit eenvoudige altaar bevindt zich in de chapelle castrale (slotkapel) van het kasteel van Berzé-le-Châtel.


Chapelle castrale - Berzé-le-Châtel

Avant-corps (voorbouw ©)

De vertaling in de titel wordt gevolgd door een © teken; dit betekent, dat die vertaling een eigen vindsel is van mij.

Dit is het deel van een façade (kopgevel) van een kerk dat uitsteekt buiten die façade.
Het avant-corps rondom de toegangsdeur is dat van de Saint-Valérien in Tournus.


Saint-Valérien - Tournus

Avant-nef (narthex)

Het overdekte voorportaal van een kerk; de avant-nef (ook atrium of paradijs) geeft toegang tot de nef (schip) en ligt aan de westzijde van de kerk.
Het grijze gedeelte op de plattegrond (Wikipedia) is de avant-nef.
Op de foto de bijzondere avant-nef van de Saint-Philibert in Tournus; die is genomen van onder de avant-nef, bij de ingang van de kerk, kijkend in de richting van het chœur (koor).
Zie ook narthex (synoniem) en galilée (synoniem).


Avant-nef - Wikipedia

Saint-Philibert - Tournus